Dyssolucja psychonerwicowa – różne podejścia

Choroba psychiczna

Ale to nie jest zaburzenie uczucia własności, którego źródło jest nie w pniu, a w korze mózgowej. Ponieważ korowy poziom jaźni osobowej znajduje się w korze oczodołowej, i zapewne bardziej po stronie lewej niż prawej, więc należy myśleć o przerwie połączeń pomiędzy korą oczodołową i pozostałym mózgiem. W sprawie niedomogi uczucia własności (uczucia samostanowienia, wolnej woli) myśli, działania i mówienia wchodzą w rachubę włókna między korą oczodołową i położonym w korze oczodołowej siedliskiem napędu, działania i myślenia (środkowe i tylne części zwojów F1, F2 i F3). Kora oczodołowa pozostaje w takim samym stosunku do niedomogi autopsychicznego poczucia własności, jak cingulum do niedomogi somato-psychicznego poczucia własności. Dopiero wiążąca działalność przeżycia własności staje się czynnikiem, który tworzy jedność osobowości korowej z wyższych, w korze się odbywających czynności jaźni (chcenia), i z korowych funkcji zewnętrznych czołowych i pozacentralnych sensorycznych własności, uzdolnień i osobistych wspomnień.

Zaburzenia jaźni uczuciowej u rannych mózgowych występują pod postacią chwiejności afektywnej, która jest afektywną niedomogą, jest wzmożoną reaktywnością afektywną. Chwiejność afektywna przejawia się albo pod postacią wzmożonej pobudliwości sensorycznej z ułatwionym występowaniem nastroju maniakalnego lub melancholicznego, albo u innych występuje przede wszystkim charakter ruchowy z przymusowym śmiechem lub płaczem. W tej dziedzinie ubytków afektywnych okazało się, że mózg czołowy, w wąskim znaczeniu tego wyrazu, nie bierze udziału, ale także zranieniom mózgu oczodołowego prawdopodobnie tylko dlatego często towarzyszy chwiejność afektywna, ponieważ kora oczodołowa stanowi przejście do międzymóżdża (wzgórze wzrokowe, względnie okolica podwzgórzowa). W niektórych przypadkach niewątpliwych objawów ze strony pnia mózgowego chwiejność afektywna przechodziła w charakter histeroidalny, w innych był kliniczny obraz ludzi emotywnych, pieniaczych, niespokojnych. Kleist twierdzi, że jeśli się porówna kliniczno-anatomiczne obrazy przypadków z chwiejnością uczuciową i afektami przymusowymi, i rannych z patologicznymi nastrojami, to staje się wyraźne, że cięższe uszkodzenia międzymóżdża powodują ubytki afekt y/\y n zaś lżejsze uszkodzenia — patologiczne nastroje. Drugi wniosek lokalizacyjny, który wyprowadza Kleist ze swych przypadków, polega na twierdzeniu, że zaburzenia afektywne, a być może także tak często związane z nimi zaburzenia somatopsychiczne, wypływają z odcinków międzymóżdża dalej ku tyłowi położonych aniżeli substrat zaburzeń jaźni społecznej, osobowej i popędowej. Afektywna bowiem okolica międzymóżdża zostaje nierzadko uszkodzona od strony piata skroniowego i zwojów centralnych, podczas gdy okolice charakteru i popędów bywają uszkadzane najczęściej od strony przedniej, od strony mózgu oczodołowego. Także znane objawy wzgórzowe, afekty przymusowe, hiperpatie, mogą występować w towarzystwie tylko afektywnych zaburzeń, a nie popędowo-charakterologicznych. Cała jaźń, a zwłaszcza jaźń uczuciowa i popędowa, tworzy się na podstawowych fundamentach wegetatywno-nerwowych ośrodków pnia mózgowego: tyłośródi zwłaszcza międzymóżdża. Istnieją ścisłe stosunki pomiędzy zjawiskami popędowymi, zwłaszcza przyjmowania pokarmów (głód i pragnienie), i nerwową regulacją przemiany materii (międzymóżdże od przodu albo od strony podstawy), a także między afektywnymi przebiegami a naczynioruchową regulacją, dla których ważne międzymózgowe ośrodki leżą w przyśrodkowej części wzgórza i w pod wzgórzu lub w sąsiedztwie. Ogólne zmiany pobudliwości różnych wegetatywno-nerwowych funkcji są wzmożeniem lub obniżeniem podstawowej przemiany materii (tylne części bazalnego międzymóżdża) i ciepłoty ciała (przednia część podwzgórza czyli tuber cinereum).

Zmiany histeryczne graniczą — według Kleista — z nad-wrażliwością na ból, na uczucie wysiłku i inne wrażenia u chorych z ranami mózgu, ale u tych ostatnich nie są pochodzenia psychogennego i nie powstają pod wpływem pragnień, jak w histerii konstytucjonalnej. Kleist przypomina, że już od 1908 r. podkreślał podobieństwo niektórych hiper- i akinetycznych objawów u umysłowo chorych z ruchowymi zaburzeniami histeryków. Vogt w 1919 r. wywnioskował na podstawie podobieństwa między histerycznymi a strio-pallidarnymi zaburzeniami ruchowymi, że u histeryków istnieje anormalne założenie ciała prążkowanego. W przypadku Kleist a (afazja, apraksja i prawo-stronne porażenie połowicze) przekształcały się lewostronne i mimiczne hiperkinezy i iteracje w chwilach podniecenia afektywnego w histeryczne rzucanie się i drżenie; chory był w ogóle afektywnie bardzo pobudliwy i chwiejny. Objawy histeryczne występują także w drżączce poraźnej, w ostrej pląsawicy, w nagminnym zapaleniu mózgu. W przypadkach striangulacji występują w okresie zaćmienia świadomości ruchy pseudospontaniczne, wiążące się z różnego rodzaju objawami międzymóżdża. A wreszcie istnieją jeszcze zaburzenia pseudohisteryczne, wypływające z kory mózgowej (koncentryczne zwężenia pola widzenia organicznego charakteru, zaburzenia czuciowości o typie kończynowym).

U rannych z uszkodzeniem mózgu opisują histeryczne objawy pochodzenia organicznego (rany płatów czołowych) Poppelreuter i Feuchtwanger. Także z 11 przypadków Kleist a z organiczno -histerycznymi zaburzeniami w 8 przypadkach były rany czołowe, przy czym często za-burzenia te występowały wraz z innymi zaburzeniami wypływającymi z pnia mózgowego (objawy katatoniczne, amnestyczne, zaburzenia jaźni uczuciowej z chwiejnością afektywną i emotywnością). Zmiany histeryczne dołączały się wielokrotnie do niedomogi jaźni cielesnej z nadwrażliwością, która w tych przypadkach jest demonstrowana przez chorego w sposób przesadny, teatralny, wzmożony autosugestywnie, i jest przeżywana żałośnie i ze skargami. Obok tego może istnieć i przeciwieństwo tego stanu, mianowicie analgezja histeryczna.

 „Istotę” zjawisk histeryczno-sugestywnych określa Kleist w sposób następujący. »Histeryk zostaje pochłonięty i porwany przez swoje wzmożone wrażenia i wyobrażenia, a także przez swoje własne ruchy wyrazowe i reaktywne. Wyraz pochłonięcie zdaje mi się najlepiej określać szczególne zaabsorbowanie i wzmożenie przeżycia, które tworzą przeżycie histeryczne, a w słabym stopniu każde przeżycie sugestywne. To pochłonięcie jest z pewnością zupełnie specjalnego rodzaju i nie jest równoznaczne ze zwykłym afektywnym zaakceptowaniem przebiegu duchowego, jak sądzi Bleuler i Bumke. Czysto uczuciowe działania dają zupełnie inne przejawy: żywe poruszenia uczuciowe, myśli nadwartościowe, ale nie objawy sugestywne i histeryczne. Sugestywne pochłonięcie znajduje swoje przeciwieństwo w odłączeniu jaźni od pewnych wrażeń, wyobrażeń i myśli, w stosunku do których pochłonięty przez inne przeżycia, np. przez zranienie, staje się niewrażliwy, ślepy, głuchy i zapominający. W histerycznych stanach wyjątkowych, niesłusznie zwanych stanami pomrocznymi, nie ma żadnego przymroczenia, które by się dawało jakkolwiek porównać ze snem albo nawet z utratą świadomości, ale jest odłączenie jaźni od pewnych wrażeń, myśli, wspomnień, uczuciowo zabarwionych, które trzeba ponownie w pełni udostępnić w drodze sugestii. Histeryk nie jest także nieuważny i nie wykazuje zwężenia pola uwagi. Zwrócenie uwagi nie wystarcza do usunięcia analgezji lub afonii; musi się do tego dołączyć sugestia w jakiejkolwiek postaci. Mówi się, że histeryk jest skłonny do usuwania z pamięci i zwężania swego stanu umysłowego posiadania, że brak mu jedności osobowości.« Jednak duchowy stan posiadania nie jest łatwo odłączalny w całości, mamy tutaj do czynienia z odłączalnością tylko w jednym miejscu, w miejscu łączenia się jaźni z innymi duchowymi przebiegami i zasobami. Urządzenie, które leży w międzymóżdżu i zarządza tą grą wzajemną, musi niedomagać u histeryka wskutek skaleczenia mózgu lub błędnego założenia. To urządzenie także u człowieka zdrowego nie jest umocnioną klamrą, ale wiązaniem ruchomym, ponieważ każdy człowiek jest w pewnej mierze podatny na sugestię, i nawet silne natury mogą niekiedy reagować histerycznie pod wpływem ciężkiego duchowego obciążenia tego mostu. To ruchome wiązanie pozwala każdemu człowiekowi przeżywać, w stopniu większym lub mniejszym, stan pochłonięcia, zagarnięcia przez wielkie wrażenie, działania tylko w jednym, koniecznym, ratowniczym kierunku w chwilach groźnego niebezpieczeństwa, i to z kategorycznością ślepą na wszelkie wątpliwości i nieczułą na ból — ale także zostawia mu siłę zamknięcia się przed taką nawałą, jeśli wymaga tego rzeczowe myślenie i działanie.

Histeryczne zerwanie więzów między jaźnią a innymi przeżyciami cechuje się napływem ciemnych, czynnych wrażeń cielesnych, którym towarzyszą wegetatywno-nerwowe odcienie w kierunku jaśniejszego i chłodniejszego świata myślenia obrazowego, rzeczowego i odpowiedzialnego. Ten dopływ stwarza pochłonięcie przeżycia sugestywnego i histerycznego, i wyłączność zaabsorbowania przeżywaną w ten sposób treścią, która nie dopuszcza innych myśli, odtrąca je od jaźni, odszczepia, ponieważ u człowieka podatnego na sugestię, a jeszcze bardziej u histeryka, ta śluza jest łatwa do odwarcia, więc powstaje „ reaktywność sugestywno-histeryczna, która jest reaktywnością szczególnego rodzaju i istnieje w zakresie jednej szczególnej dziedziny. Nie każdy człowiek reaktywnie chwiejny, np. wykazujący zwykłą wzruszeniowość, jest histerykiem. Histeryk ma reaktywną chwiejność swojej jaźni cielesnej, i ta chwiejność > przejawia się w dwóch kierunkach: najczęściej postrzeganemu promieniowaniu uczuć i wyobrażeń w dziedzinę cielesną i wegetatywno-nerwową przeciwstawia się ułatwione wdzieranie się poruszeń cielesnych i wegetatywnych w świat wyobrażeń, myśli i nastawień, przy czym jedne z nich zostają „pochłonięte”, inne „stłumione” — albo inaczej — powstaje tu działanie sugestywne. Wierzymy w to, co nas pochłania, i wiemy z tym większą pewnością, im mniej jest w tym osobistego przejmowania się. Tak więc ruchome powiązanie między jaźnią cielesną a wyobrażeniem, powiązanie, które u histeryków jest za słabe, przedstawia się jako regulator przekonań pomiędzy wiarą a wiedzą. Właściwości osobnicze poszczególnego człowieka są zależne od tego urządzenia w wysokim stopniu i w decydującym miejscu. Tu dzielą się ludzie nie tylko na podatnych na sugestię i krytycznych, ale także na badawczych i wierzących.